دولت هوشمند یا دولت خوب دو طرف یک سکه هستند. استفاده از اینترنت و فناوری دیجیتال باعث ایجاد دولت پیشرو، مشارکت مردمی، تقویت نهادهای دولتی و ادغام کلیه اقشار جامعه است.
فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) به بخشی جدایی ناپذیر از سبک زندگی ما تبدیل شده است. بدون اینترنت و فناوری دیجیتال شیوه زندگی مدرن غیرقابل تصور است. حمل و نقل، ارتباطات از راه دور، مراقبت‌های بهداشتی، امنیتی، آموزشی و تقریباً هر بخش از جامعه وابسته به فناوری اطلاعات و ارتباطات است.
به منظور مدیریت مؤثر جامعه، شهرها به اداره و مدیریت هوشمند نیاز دارند. فقط با مدیریت صحیح این کانال‌ها، دولت‌ها می توانند سیاست‌هایی را اجرا کنند که برای کل جامعه مؤثر باشد. رئیسان، مدیران اداری و مقامات دولتی به سیستم‌ها و ابزارهای هوشمند برای هماهنگی در بخش‌های مختلف نیاز دارند تا بتوانند به داده‌های بلادرنگ (Real Time Data)، اشتراک‌گذاری اطلاعات و اجرای طرح‌های جدید رفاهی و توسعه طرح‌ها دسترسی پیدا کنند.
مدیریت هوشمند در تمام مناطق
کشورهای توسعه یافته اکنون بیش از یک دهه است که زیر ساخت‌های خود را بر اساس دولت هوشمند و توسعه پایدار ایجاد می‌کنند. دنیای در حال توسعه نیز عقب نیست. با توسعه شهرها براساس الگوی شهر هوشمند، دولت‌ها در همه مناطق از دولت الکترونیکی برای تقویت دموکراسی، مشارکت شهروندان و رفاه عمومی استفاده می‌کنند.
هدف از مدیریت هوشمندانه یا الکترونیکی، شفاف‌سازی سیستم و آگاهی بیشتر شهروندان است. اطلاعات دولت دیگر مخزن تعداد معدودی از مقامات رسمی و یا خدمتگزاران نخواهد بود، اما توسط همه اقشار جامعه قابل دسترسی است.
کشورهایی مانند هند، بنگلادش، نپال، نیجریه، آنگولا و بسیاری کشورهای دیگر، اطلاعات دولت را در همه بخش‌ها دیجیتالی می‌کنند. این کار، نتایج و ارزش‌های مثبت بسیاری را برای شهروندان به همراه آورده است.
پورتال‌های تحت وب، انجمن‌های آنلاین، برنامه‌های تلفن همراه (اپلیکیشن) و خدمات یکپارچه آنها به مردم کمک کرده‌اند تا مستقیماً سؤالات، پیشنهادات و شکایات خود را به مقامات دولتی در میان بگذارند. به عنوان مثال، در هند پرتال RTI برای توانمندسازی شهروند عادی در مورد کار در دفاتر عمومی انجام شد.
هر کس می‌تواند یک درخواست RTI ثبت کند و درباره سیاست‌های دولت، تخصیص و اجرای بودجه، انتشار مناقصه‌ها، تأخیرها و اختلاف نظرها آگاهی داشته باشد و در یک زمان مقرر پاسخی دریافت کند. در گذشته قبلاً این کار از طریق پست انجام می‌شده است اما اکنون دولت وب سایت (https://rtionline.gov.in/) را راه اندازی کرده است که این روند را ساده‌تر و سریع‌تر کرده است. تالار گفتگو در وب سایت فضایی را برای متقاضیان دیگر فراهم می‌کند تا ایده‌ها، پیشنهادات و اطلاع از وضعیت سایر برنامه‌های ثبت شده را به اشتراک بگذارند.
ویژگی‌های مدیریت هوشمند
دولت الکترونیکی و مشارکت مردم در فرایند تصمیم گیری مهمترین جنبه دولت هوشمند است. ابزار مورد استفاده برای دستیابی به آنها به شرح زیر است:
1- استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات:
این به معنی استفاده از کامپیوترها، اینترنت، مخابرات، تجهیزات دیجیتال برای جمع آوری، پردازش، به اشتراک گذاری و بازیابی اطلاعات است. نفوذ بهتر از کانال‌های ارتباطی مانند کابل، رادیو، تلفن و سیستم‌های ماهواره‌ای برای انتقال اطلاعات از دیگر موارد این حوزه است و همچنین استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) برای سفر و حمل و نقل، کنفرانس ویدئویی، پیام رسانی فوری در خدمات بانکی، مراقبت‌های بهداشتی، انرژی و امنیت.
2- مشاوره الکترونیکی:
مشارکت مردم ویژگی اصلی دولت هوشمند است. بنابراین باید یک کانال مناسب جهت تعامل بین دولت و شهروندان وجود داشته باشد تا ارتباط شهروندان و دولت تقویت شود تا نظرات و ایده‌های خود در مورد برنامه‌های دولت و امور شهری را منتقل کنند تا بازخورد آنها به طور مستقیم به رهبران، مشاوران و مدیران شهری برسد.
3- اطلاعات الکترونیکی:
دسترسی آسان به وجوه و بودجه دولتی، داده‌های مربوط به هزینه و سرمایه گذاری و اطلاعات عمومی باید بصورت آنلاین در دسترس شهروندان باشد. در واقع به جز اطلاعات مهم مربوط به امنیت و ایمنی شهروندان، داده‌ها باید آزادانه و علنی ارائه شوند. این امر باعث می‌شود دولت پاسخگوتر و شهروندان در عملکرد دولت مشارکت کنند و شفاف سازی دولت را در پی خواهد داشت.
مدل‌های مدیریت هوشمند
1- مدل دولت به شهروند (Government to Citizen Model-G2C):
بر اساس این رویکرد، دولت مستقیماً از طریق کانال‌های مختلف ارتباطی مانند روزنامه‌ها، پورتال‌های تحت وب، انجمن‌ها، رادیوها، اپلیکیشن‌ها و غیره با شهروندان تعامل مستقیم برقرار می‌کند. هدف این است که با شهروندان ارتباط برقرار کنیم و به آنها اجازه دهیم تا صحبت کنند و به مشکلات، شکایات و توصیه‌های آنها گوش فرا دهند و آنها را عملی کنند. کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، کشورهای اروپایی و سنگاپور نمونه اصلی این مدل هستند.
2-مدل دولت به کسب و کارها (Government to Business Model-G2B):
کارآفرینان نقش مهمی در پیشبرد اقتصاد دارند. این مدل برای تعامل مستقیم بین دولت مرکزی با بخش کسب و کارها و کاهش قوانین محدودکننده و سختی‌های راه کارآفرینان، بازرگانان و استارتاپ‌ها، هدف‌گذاری شده است. شرکت‌ها می‌توانند برای بهبود و گسترش تجارت خود، مستقیما در مورد آخرین سیاست‌ها، مقررات، مالیات‌ها، برنامه‌ها و تسهیلات اطلاعات کسب کنند.
این مدل همچنین به استفاده بیشتر معاملات تجاری آنلاین که باعث صرفه جویی در وقت، هزینه و تهیه داده‌های بلادرنگ می‌شود و می‌تواند برای برنامه‌ریزی و پیش‌بینی اقتصادی استفاده شود، تشویق می کند. بنگاه‌های اقتصادی می‌توانند از بررسی دولت، گزارش‌ها و داده‌های جمع‌آوری شده برای شروع سرمایه‌گذاری‌های جدید بهره‌مند شوند.
همچنین، توسعه پایدار برای دولت‌های پیشرو ضروری است. دولت می‌تواند در مورد مقررات زیست محیطی، دستورالعمل‌ها و قراردادهای مربوطه جهت راه‌اندازی واحدهای تولیدی، مشخصات فنی محصول، دفع زباله‌های کارخانه و غیره به شرکت‌ها اطلاع رسانی نماید.
3- مدل دولت به دولت (Government to Government Model-G2G):
این مدل به سمت تعامل مستقیم دولت با سازمان‌های دولتی و ادارات در نظر گرفته شده است. هدف از این مدل ادغام کلیه کانال‌های دولت برای تسهیل و دستیابی به یک سیستم جامع است. این امر منجر به شفافیت بیشتر، پاسخگویی و بهبود وظایف اداری خواهد شد.
با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، یک مدل دیجیتالی از خدمت‌رسانی بدون استفاده کاغذ به وجود خواهد آمد. این امر باعث می‌شود تا آشفتگی‌های غیرضروری و فساد در ادارجات کاهش یابد. یک ارتباط مناسب دو طرفه بین مسئولان و شهروندان برقرار خواهد شد، به ویژه در سطح شهرداری که باعث می‌شود مسئولیت‌پذیری و کارآیی بیشتری در اقدامات دولت داشته باشد.
4- مدل دولت به کارمند (Government to Employee Model-G2E):
این مدل با هدف تهیه سیستم نرم‌افزاری و ابزارهای آنلاین برای ایجاد کانال تعامل بین کارمندان، دولت و شرکت‌ها ارائه شده است. ایده این است که یک حساب شخصی برای هر کارمند با داشتن شماره تأمین اجتماعی، شماره حساب بانکی و اطلاعات شخصی ساخته شود. بسیاری از امور مربوط به کارمندان مانند حقوق و دستمزد، پرداخت هزینه‌های درمان و پزشکی، طرح‌های بازنشستگی و وام‌های بانکی را می‌توان بصورت آنلاین انجام داد.
چالش‌هایی که دولت‌ها با آن روبرو هستند
1- بودجه:
برای ایجاد زیرساخت‌های دیجیتال و ارتباط همه چیز به صورت آنلاین، دولت به بودجه و سرمایه‌گذاری عظیمی احتیاج دارد. کشورهای در حال توسعه به دلیل سایر فعالیت‌های توسعه، مجموع مالیات پایین، وام‌های سنگین بین‌المللی و سایر مشکلات اجتماعی با بحران مالی روبرو هستند.
2- عدم علاقه:
حتی اگر حکمرانی خوب به معنای مشارکت بیشتر مردم باشد، ادارات دولتی مایل نیستند که در هر فعالیتی که انجام می‌دهند، عموم را درگیر خود کنند. بعضی اوقات به دلایل امنیتی و سیاسی سعی می‌کنند فاصله‌ای را با مردم حفظ کنند.
3- بی سوادی:
همه افراد، باسواد الکترونیکی نیستند. برای به دست آوردن مزایای مدیریت الکترونیکی، دانش بنیادی کامپیوتر و اینترنت یک ضرورت است. افرادی که در مناطق روستایی، خانواده‌های فقیر و جوامع حاشیه نشین ساکن هستند، دسترسی آسان به اینترنت یا سیستم‌های دیجیتال ندارند. برای استفاده مؤثر از فناوری اطلاعات و ارتباطات، دولت باید برنامه‌های عمومی و فعالیت‌های آموزشی را آغاز کند تا یادگیری الکترونیکی برای همه اقشار جامعه قابل دسترسی باشد. فقط در این صورت افراد از اقشار مختلف می‌توانند از این خدمات بهره‌مند شوند و یک سطح حداقلی در جامعه به وجود خواهد آمد.
